Nowy Dwór Mazowiecki

Tekst pochodzi z Księgi pamięci Żydów nowodworskich Pinkas 1965.

Jures senior, gdzieś na początku XX wieku przyjechał do Nowego Dworu z bliżej nieokreślonej miejscowości położonej na pograniczu królestwa Polski.
Uczył rosyjskiego i hebrajskiego podrośnięte dzieci, stosunkowo bogatych urzędników carskich. Czynił to w szybkim tempie i wypuszczał uczniów z dobrą znajomością rosyjskiego.
Nazywano go powszechnie "Jures Senior" albo nickiem "Szperling". Poza nauką zajmował się, początkowo, pisaniem urzędowych podań w języku rosyjskim. Następnie awansował na pozycję tak zwanego "winkl-adwokata", który był niższej rangi prawnikiem. Posiadał także prawo wnoszenia spraw bezpośrednio do sądów rosyjskich.
Należał do starego pokolenia maskilim, którzy darzyli silnym uczuciem język hebrajski, a także jidysz. W latach poprzedzających pierwszą wojnę światową aktywnie zaangażował się w miejscowe życie żydowskie. Został przedstawicielem gminy w magistracie. Prowadził utajaną działalność na rzecz Ziemi Izraela. Był członkiem organizacji "Bnej Mosze", stanowiącej jeden z pierwszych przejawów przyszłego ruchu syjonistycznego.
W takiej to, gościnnej atmosferze syjonistycznego domu wzrastał dobrze nam już znany Jaakow Jures zwany powszechnie "Jures Junior".
Jednym z jego najlepszych przjaciół z lat dziecinnych był miejscowy dentysta Szmuel Grabman, który maluje następujący portret Jaakowa Juresa, zapisany w jego pamięci.
Mieszkaliśmy razem w wolnostojącym domu od frontu. Nad nami mieszkał Jures Senior, a w oficynie Jures Junior i tam również miał swoją pracownię fotograficzną. Był bardzo przystojny. Według dzisiejszych określeń można by powiedzieć, że wyglądał jak gwiazda filmowa. Wysoki, szczupły, czarne włosy, duże ciemne oczy, schludny i elegancki. Nieco zdystansowany i bardzo skrupulatny w kwestiach manier zewnętrznych. Jednym słowem - żydowski arystokrata na firmamencie małego miasteczka.
Podczas, gdy do jego ojca małomiasteczkowi Żydzi zwracali się swojskobrzmiącym " Reb Nate, tak do niego nie inaczej jak "Panie Jures". Miał dystans nawet w stosunku do najbliższych. Posiadał wewnętrzną inklinacje do wszelkiego nowatorstwa, która to skłoniła go, zapewne, w kierunku zajęcia się zawodem fotografa.
A trzeba pamiętać, że w tym czasie fotografia była bardzo skomplikowaną sprawą. Poczynając od aparatu umieszczonego na wielkim, ciężkim, stalowym, czteronożnym statywie, który dźwigał czarną i równie ciężką metalową obudowę. Taki fotograf przypominał mieszkańcom sztetla coś w rodzaju "anioła zniszczenia", gotowego połknąć każdego, kto znalazłby się w jego zasięgu. A teraz dekoracje, magiczny zamek, ogrody i lasy, które stanowiły tło dla zdjęć. A teraz długie urządzenia do przesuwania szklanych ekranów służących do zapewnienia najlepszego światła dla portretowanej osoby. I co najważniejsze należało naświetlić odpowiednio zdjęcie, synchronizując fazę migawki. Nie tak jak w dzisiejszych aparatach typu "czik czak". Inne czasy były. Wszystko musiało być solidne i dobrze zrobione.
W letnie wieczory Jaakow zwykł wjeżdżać poza miasto na rowerze, aby pooddychać trochę świeżym powietrzem na podmiejskich szosach. Był jednym z pierwszych posiadaczy roweru w miasteczku. Wzbudzał tym wśród skromnych i pobożnych żydówek przerażenie i lament porównywalny z tym po upadku Jerozolimy Szczególnie dlatego iż ów piękny, przystojny młodzieniec cieszył się dużym powodzeniem wśród ich córek.
Następnie Juresowie przeprowadzili się do nowozbudowanego domu wzniesionego przez warszawskiego Żyda o nazwisku Rosenfeld. Znajdował się on na miejscu, gdzie kiedyś stał mały domek należący do prawniczej instytucji dla Żydów z Nowego Dworu.
Jaakow Jures zachowywał się w nowoczesny sposób nawet w najdrobniejszych szczegółach. Cieszył się szacunkiem i poważaniem, zarówno wśród Żydów jak i ogólnych miejskich instytucji, z którymi utrzymywał związki. W tym czasie był również ławnikiem w magistracie. Razem z syjonistycznym weteranem Samsonem Srebrnikiem założył pierwszą syjonistyczną radę mieszkańców prowincjonalnych miast, do której należał również Nate Zalman, Lipa Mugdlak, Rochel Najfeld, Rifcze Jerozolimska. Jednym słowem było on działaczem społecznym we wszystkich polach aktywności.
Po śmierci swojego ojca przejął jego praktykę adwokacką. I na tym polu też się dobrze sprawdził, co nie dziwi, bo od zawsze przejawiał zainteresowanie jurystyką oraz miał zamiłowanie do interpretowania prawniczych paragrafów.
Godnego spadkobiercę adwokackiej tradycji znalazła rodzina Jures w osobie najstarszego syna Jaakowa - Josefa, albo jak go w sztetlu często wołano Josek. On był już wykształconym prawnikiem, gdy spotykałem go w latach poprzedzających II wojnę światową na warszawskich salach sądowych. Wysoki, szczupły, ubrany w czarny, oficjalny płaszcz adwokacki. Myślę, że taki płaszcz był wielkim marzeniem i ideałem jego dziadka - założyciela adwokackiej rodziny.
I to był koniec rozwoju tej zaangażowanej społecznie nowodworskiej rodziny. Jaakow Jures, jego miła żona Salcze, ich syn Josef, ze swoją piękną i szczupłą żoną - córką znanego nowodworskiego bogacza Mojsze Bermana ich malutkie dziecko, młodszy syn Jaakowa. Wszyscy oni odeszli w ostatnią drogę, za nazistów, wraz z całą resztą polskich Żydów.
W dalekiej Wenezueli żyje jedyna córka Jaakowa Juresa - Dorke, która przeżyła, wraz ze swoim mężem Meirem Mugdlakiem, pochodzącym również ze znanej i szanowanej rodziny nowodworskiej.
Rodziny z hotelu "Perec", gdzie Jaakow przeniósł swoje powiększone fotograficzne atelie. W tylnej oficynie miał długie, podłużne pomieszczenie, gdzie otworzył nową działalność - kinematograf. W pomieszczeniu tym odbywały się szabaty. Natomiast w niedzielę wieczorem można było za jedyne 10 kopiejek zobaczyć filmy obyczajowe oraz tupać nogami tyle ile serce zapragnęło, wtedy gdy film się zrywał, co każde cztery minuty. Lubiłem patrzeć jak Jaakow majstrował przy aparacie, dopóki go nie uruchomił. Tak go pamiętam z moich dziecinnych lat poprzedzających wybuch pierwszej wojny światowej.
W czasie pierwszej niemieckiej okupacji Jaakow był bardzo aktywny społecznie. Udało mu się zorganizować z powrotem zdezintegrowaną gminę. Miły i mądry Jechezkiel Berman został prezesem gminy, Jaakow Jures sekretarzem, a aptekarz Hilderbrant kasjerem. Meir Lichtensztajn reprezentantem kręgu ortodoksyjnych Żydów, a Cheszl Bojm syn znanego nowodworskiego bogacza Jehoszuy Bojma przedstawicielem żydowskich przedsiębiorców.
Dwa lata przed moim wyjazdem z Nowego Dworu byłem sekretarzem, urzędnikiem gminy, codziennym gościem w domu Jaakowa Juresa. Biuro gminy znajdowało się w domu Bakmana w sąsiedztwie domu Rosenfelda, gdzie Jaakow Jures mieszkał. I ja miałem możliwość oglądać pracę i działalność Jaakowa Juresa dla gminy.

A.P,
Napewno juz dawno dostal pan od p.Betleja adres linka tej ksiegi, W kazdym wypadku(minelo duzo czasu,dopiero w tej chwili "wpadlem" na panska prosbe), wiec prosze
http://yizkor.nypl.org/index.php?id=2938
Zaznaczan jednak, ze to jest w jezykach zydowskim i hebrajskim, nie wiem czy zostalo tlumaczone na inne jezyki(m.i. na polski)?
Poadrawiam i zycze Szczesliwego Nowego Roku

Israel

tak ,mozesz przeniesc,jesli to kogos to ciekawi poza Nowodworska tematyka:))))

moj pradziadek Moric ktorego mialem szczescie zastac w zywych,niestety nigdy nie opowiadal mi o swoim zyciu ani do ani powojennym(10 lat GuLAGu nauchyly go trzymac gebe na klotke:))))) ale po jego smierci dostalismy tzn.list reabilitacyjny od Rossyjskiego panstwa i wtedy dopiero dowiedzielismy sie moze nie calej prawdy ,ale niektore charne dziury biografii byly uzupelnione mianowicie ze z ND mazowieckiego uciekl przez zielona granice do Sowietow,no i tam juz w 38-48 za kontrrewolucyjna dzialalnosc spedzil na Solowkah rabiac las 2 lata a pozniej byl odpowiedzialny za zywnosc w obozie ,wiec 8 lat nienajgorzej spedzil.Jego syn Wlodek do dzis mieszka w Rownem ,opowiadal ze byl za te 10 lat bardzo wdziechny Stalinowi bo gdyby zostal na woli to by z pewnoscia rozdzielilby los innych Zydow.
a co do smutku o bezzydowskich miastach Polski, no coz... ciag historii,to samo chuje kiedy jestem we lwowie,miasto bez Polakow,Zydow,i innych mniejshosci ktorzy tak gesto zamieszkiwali tamte tereny, szkoda ze niema tam takiej tesknoty za sasiadami jaka widac na tym sajcie,moze okres upojenia wlasna wyjatkowoscia minie i liudzie zrozumieja szkode arogancji i potrafia budowac wlasna tozsamosc na fundamentach przeszlosci i zupelnie niewazne jaka ta przeslosc byla.

Tamaro i Chaimie,
bardzo Wam dziękuję !

Drogi Chaimie, bardzo dziękuję za słowa o Krakowie i ludziach z Krakowa.
Naprawdę - bardzo się cieszę z tego iż pamięć o żydowskim Nowym Dworze trwa - dzięki Wam.
Wiecie co kiedyś (koniec XVIII-wieku) napisał Ignacy Krasicki?
Cytuję z pamięci więc może nie wiernie ale sens jest najzupełniej dokładny:
"Po czym poznać, że opuszczamy granice Polski? Po tym, że nie widać już Żydów - ten własnie ludzki element czyni te ziemię na wskroś Polską i przecież dlatego nam bliską"